Βενζοδιαζεπίνες & Z-Drugs

Αλεξανδρούπολη, 12.08.2025, 

Του Ψυχιάτρου Ψυχοθεραπευτή,

Νικήτα-Απόλλωνα Παναγιωτόπουλου

Στοιχεία που πρέπει να γνωρίζετε για τις βενζοδιαζεπίνες και τα Z-drugs

#Xanax #tavor #Stedon #lexotanil #stilnox #imovane #sonata

Εισαγωγή

Στην Ελλάδα – όπως και διεθνώς – τα αγχολυτικά και υπνωτικά φάρμακα, κυρίως οι βενζοδιαζεπίνες (ΒΖDs) και τα λεγόμενα Z-drugs, παραμένουν ανάμεσα στα πιο συχνά συνταγογραφούμενα σκευάσματα για την αντιμετώπιση της αυπνίας, των εκδηλώσεων άγχους και του πανικού. Η συνταγογράφηση και η αποσυνταγογράφηση αυτών των φαρμάκων απαιτεί λεπτούς θεραπευτικούς χειρισμούς από έναν ψυχίατρο, καθώς και ενδελεχή διερεύνηση των αιτιών που οδηγούν στο βίωμα της εσωτερικής έντασης του κάθε πάσχοντα. 

Εντούτοις, τόσο η έλλειψη των ψυχιάτρων ανά την επικράτεια, όσο και η διστακτικότητα του να μιλήσει κανείς σε ψυχίατρο, στάση που καλλιεργείται κοινωνικά, οδηγεί στην συνταγογράφηση αυτών των σκευασμάτων και από ιατρούς άλλων ειδικοτήτων. Το αποτέλεσμα; Χιλιάδες άνθρωποι χρησιμοποιούν τέτοια φάρμακα καθημερινά, ενώ δεν είναι σπάνιο η χρήση αυτών των φαρμάκων να γίνεται χωρίς την απαραίτητη ψυχιατρική παρακολούθηση, γεγονός που εντείνει τις υποκείμενες ψυχικές δυσκολίες του πάσχοντα και μπορεί να τον οδηγήσει σε χρόνια χρήση αυτών των ουσιών που μπορεί να μην είναι και τόσο ακίνδυνη.

Επιστημονικές μελέτες δείχνουν ότι η παρατεταμένη χρήση τους μπορεί να συνοδεύεται από σοβαρούς κινδύνους για την υγεία (Parsaik et al., 2016; Treves et al., 2018).

Τι είναι οι βενζοδιαζεπίνες και τα Z-drugs;

Οι βενζοδιαζεπίνες – όπως η διαζεπάμη, η λοραζεπάμη και η αλπραζολάμη – δρουν ενισχύοντας τη δράση του GABA, του βασικού ανασταλτικού νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου. Οι περισσότερες έχουν λάβει έγκριση για βραχυχρόνια αντιμετώπιση σοβαρών διαταραχών άγχους. Τα Z-drugs (ζολπιδέμη, ζοπικλόνη, εσζοπικλόνη) έχουν παρόμοιο μηχανισμό και χρησιμοποιούνται κυρίως για αϋπνία. Και οι δύο κατηγορίες φαρμάκων προσφέρουν γρήγορη ανακούφιση των συμπτωμάτων αλλά οι παρενέργειές τους και η χρήση τους σε βάθος χρόνου μπορεί να κρύβει κινδύνους. 

Γιατί τα φάρμακα αυτά είναι χρήσιμα;

Oι βενζοδιαζεπίνες και τα Z-drugs έχουν σαφή, τεκμηριωμένο ρόλο όταν χρησιμοποιούνται σωστά και βραχυπρόθεσμα. Στην αϋπνία, τα υπνωτικά μπορούν να μειώσουν τον χρόνο μέχρι να αποκοιμηθείτε και να βελτιώσουν τη διάρκεια/ποιότητα ύπνου για λίγες εβδομάδες, όταν άλλες μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις δεν επαρκούν (Sateia et al., 2017; Qaseem et al., 2016). Στο άγχος και τις κρίσεις πανικού, οι βενζοδιαζεπίνες παρέχουν μια πρώτη ανακούφιση, και λειτουργούν ως «γέφυρα» μέχρι να δράσουν οι θεραπείες πρώτης γραμμής (π.χ. CBT, SSRIs) (NICE 2011, Garakani et al., 2020). 

Στην επείγουσα ιατρική και ψυχιατρική, τα φάρμακα αυτά είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση επιληπτικών κρίσεων και συνδρόμων στέρησης - ιδιαίτερα την αντιμετώπιση του στερητικού συνδρόμου του αλκοολ, που χωρίς αυτές τις θεραπείες μπορεί να αποβεί επικίνδυνο (Glauser et al., 2016; ASAM, 2020). 

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι πολλές βενζοδιαζεπίνες περιλαμβάνονται στη Λίστα Βασικών Φαρμάκων του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας (WHO, 2023).

Οι κίνδυνοι της μακροχρόνιας χρήσης

1. Νοητική Έκπτωση & Κίνδυνος Άνοιας

Η παρατεταμένη χρήση μπορεί να επηρεάσει τη μνήμη, την ταχύτητα σκέψης και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων  (Barker et al. (2004)). 

Η ιδέα ότι οι βενζοδιαζεπίνες προκαλούν άνοια έχει συζητήθεί έντονα, μεγάλες μελέτες και συνθέσεις δεδομένων (Wu et al., 2023; Vom Hofe et al., 2024) δεν έχουν αναδείξει ακόμη αιτιώδη σχέση.

Το πιθανότερο είναι ότι πρόδρομα συμπτώματα άνοιας, όπως αϋπνία ή άγχος, οδηγούν στη συνταγογράφηση τέτοιων φαρμάκων (Penninkilampi & Eslick, 2018).

Αν και η αιτιοπαθογένεια της άνοιας είναι σύνθετη, και σίγουρα δεν μπορεί επί της παρούσης να τεκμηριωθεί αιτιολογική σχέση μεταξύ της χρήσης βενζοδιαζεπινών και της ανάπτυξης ανοΐκών συμπτωμάτων, δεδομένα από το 2004, (μετα-ανάλυση των Barker et al. (2004)) έχουν καταδείξει την παρουσία μέτριων και επίμονων ελείματων των ανώτερων νοητικών λειτουργιών σε βάθος χρόνου, ακόμη και μετά τη διακοπή των βενζοδιαζεπινών.

2. Πτώσεις και κατάγματα

Η ισχυρότερη και πιο συνεπής ένδειξη κινδύνου αφορά στις πτώσεις και τα κατάγματα – ιδίως του ισχίου – σε ηλικιωμένους. Μετα-αναλύσεις δείχνουν αύξηση κινδύνου που φτάνει έως και 50% για τους χρόνιους χρήστες (Treves et al., 2018; Poly et al., 2020). Αυτό μπορεί να οφείλεται στην υπνηλία, την μυϊκή χαλάρωση και την μείωση των αντανακλαστικών που συνοδεύει την χρήση αυτών των φαρμάκων ιδιαίτερα σε υψηλές δόσεις. 

3. Πνευμονία και λοιμώξεις

Μετα-ανάλυση (Sun et al., 2019) δείχνει περίπου 25% αυξημένο κίνδυνο πνευμονίας σε τρέχοντες ή πρόσφατους χρήστες. Η αιτιότητα δεν είναι πλήρως τεκμηριωμένη, αλλά ο συσχετισμός είναι σταθερός. Μια υπόθεση για το γιατί μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο είναι ότι τα φάρμακα αυτών των κατηγοριών αναστέλλουν το αναπνευστικό κέντρο του κεντρικού νευρικού συστήματος. Για τους ανωτέρω λόγους, προτιμούμε να αποφεύγουμε τα ανωτέρω φάρμακα σε άτομα με αναπνευστικές παθήσεις. 

4. Τα Z-drugs δεν είναι «αθώα»

Αν και συχνά παρουσιάζονται ως πιο ασφαλή, τα Z-drugs συνδέονται με παρόμοιο κίνδυνο πτώσεων και καταγμάτων (Treves et al., 2018) και με αυξημένες νευρολογικές ανεπιθύμητες ενέργειες (υπνηλία, ζάλη, κεφαλαλγία) σε σύγκριση με εικονικά φάρμακα (placebo) (Lu et al., 2025).

5. Κίνδυνος εξάρτησης και συνδρόμου στέρησης: Τόσο οι βενζοδιαζεπίνες όσο και τα Z-drugs μπορούν να προκαλέσουν σωματική εξάρτηση, ανοχή (ανάγκη για μεγαλύτερες δόσεις για το ίδιο αποτέλεσμα) και στερητικό σύνδρομο αν διακοπούν απότομα· γι’ αυτό διεθνείς οδηγίες συνιστούν βραχυπρόθεσμη χρήση στη χαμηλότερη αποτελεσματική δόση και σταδιακή διακοπή (taper) υπό ιατρική επίβλεψη (NICE, 2022; ASAM, 2025). Το 2020 ο FDA πρόσθεσε προειδοποιηση σε όλα τα σκευάσματα βενζοδιαζεπινών για κινδύνους κατάχρησης, εξάρτησης και στερητικών αντιδράσεων (FDA, 2020). Τον μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν άτομα που λαμβάνουν μεγάλες δόσεις αγχολυτικών και άτομα με ιστορικό χρήσης ουσιών (Schifano, 2019). 

Τι συνιστούν οι ειδικοί;

Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η χρήση αυτών των φαρμάκων δεν μπορεί εύκολα να αποφευχθεί. Είναι ασφαλές να συνταγογραφούμε «λίγο και για λίγο», έχοντας ένα σαφές πλάνο αποσυνταγογράφησης ήδη από την έναρξη μιας τέτοιας θεραπείας (Edinoff et al., 2021; NICE, 2022).

Θεμελιώδους σημασίας είναι η διερεύνηση των υποκείμενων αιτιών των διαταραχών ύπνου, και του άγχους - τέτοιες αιτίες μπορεί να είναι τόσο ψυχικές όσο και σωματικές. Η παρακολούθηση από ψυχίατρο μπορεί να βάλει σε μια σειρά αυτή τη διερεύνηση και να βοηθήσει στην αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων ουσιωδώς. 

Σε ορισμένες υψηλής βαρύτητας χρόνιες ψυχοπαθολογίες (π.χ. χρόνιες ψυχώσεις, χρόνιες ανθεκτικές αγχώδεις διαταραχές), η πλήρης απόσυρση των αγχολυτικών μπορεί να μην είναι εφικτή. Αξίζει ωστόσο να επιχειρηθεί μια στρατηγική σταδιακής μείωσης αυτών των ουσιών με στόχο την μείωση των παρενεργειών τους.

Για την μείωση και ενδεχόμενη διακοπή αυτών των ουσιών είναι απαραίτητη η ψυχιατρική παρακολούθηση, ειδικά ατόμων που λαμβάνουν αυτές τις ουσίες καιρό. 

Συμπέρασμα

Τα αγχολυτικά και τα υπνωτικά μπορούν να προσφέρουν σημαντική βοήθεια όταν χρησιμοποιούνται σωστά και βραχυπρόθεσμα. Όμως, η παρατεταμένη χρήση κρύβει κινδύνους που δεν πρέπει να υποτιμώνται. Η ενημέρωση και η ιατρική καθοδήγηση είναι το κλειδί για να ωφεληθούμε από τα φάρμακα αυτά και να αποφύγουμε πιθανούς κινδύνους. Για εξατομικευμένη βοήθεια στην απόσυρση βενζοδιαζεπινών μην διστάσετε να επικοινωνήσετε με ψυχίατρο. 

Βιβλιογραφία

American Society of Addiction Medicine (ASAM) (2025) ‘Joint Clinical Practice Guideline on Benzodiazepine Tapering’. American Society of Addiction Medicine.

American Society of Addiction Medicine (ASAM) (2020) ‘The ASAM Clinical Practice Guideline on Alcohol Withdrawal Management’, Journal of Addiction Medicine, 14(3S Suppl 1), pp. 1–72.

Barker, M.J., Greenwood, K.M., Jackson, M. and Crowe, S.F. (2004) ‘Cognitive effects of long-term benzodiazepine use: a meta-analysis’, CNS Drugs, 18(1), pp. 37–48.

Edinoff, A.N. et al. (2021) ‘Benzodiazepines: Uses, Dangers, and Clinical Considerations’, Neurology International, 13(4), pp. 594–607.

FDA (2020) ‘Drug Safety Communication: Boxed Warning updated to improve safe use of benzodiazepines’. U.S. Food and Drug Administration.

Garakani, A., Murrough, J.W., Freire, R.C., Thom, R.P., Larkin, K., Buono, F.D. and Feder, A. (2020) ‘Pharmacotherapy of anxiety disorders: Current and emerging treatment options’, Frontiers in Psychiatry, 11, 595584.

Glauser, T., Shinnar, S., Gloss, D., Alldredge, B., Arya, R., Bainbridge, J., … and Treiman, D.M. (2016) ‘Evidence-based guideline: Treatment of convulsive status epilepticus in children and adults: Report of the Guideline Committee of the American Epilepsy Society’, Epilepsy Currents, 16(1), pp. 48–61. 

Hestevik, C.H., et al. (2024) ‘Benzodiazepine co-prescription during opioid agonist treatment and mortality: Systematic review’, BMC Psychiatry.

Lu, C., et al. (2025) ‘Adverse events of pharmacological interventions for insomnia disorder in adults: a systematic review and network meta-analysis’, Frontiers in Psychiatry, 9 July 2025.

National Institute for Health and Care Excellence (NICE) (2011, updated 2019) Generalised anxiety disorder and panic disorder in adults: Management (CG113). London: NICE.

NICE (2022) ‘Medicines associated with dependence or withdrawal symptoms: safe prescribing and withdrawal management for adults (NG215)’. National Institute for Health and Care Excellence.

Parsaik, A.K., et al. (2016) ‘Mortality associated with anxiolytic and hypnotic drug use’, BMJ, 352, i356.

Patorno, E., et al. (2017) ‘Benzodiazepines and risk of all-cause mortality in adults: Cohort study’, BMJ, 356, j294.

Penninkilampi, R. and Eslick, G.D. (2018) ‘A systematic review and meta-analysis of the risk of dementia associated with benzodiazepine use, after controlling for protopathic bias’, CNS Drugs, 32(6), pp. 485–497.

Poly, T.N., et al. (2020) ‘Association between benzodiazepines use and risk of hip fracture in the elderly people: A meta-analysis’, Orthopaedics & Traumatology, Surgery & Research, 106(6), pp. 1243–1251.

Qaseem, A., Kansagara, D., Forciea, M.A., Cooke, M. and Denberg, T.D. (2016) ‘Management of chronic insomnia disorder in adults: A clinical practice guideline from the American College of Physicians’, Annals of Internal Medicine, 165(2), pp. 125–133.

Sateia, M.J., Buysse, D.J., Krystal, A.D., Neubauer, D.N. and Heald, J.L. (2017) ‘Clinical practice guideline for the pharmacologic treatment of chronic insomnia in adults: An American Academy of Sleep Medicine clinical practice guideline’, Journal of Clinical Sleep Medicine, 13(2), pp. 307–349

Schifano, F. (2019) ‘An Insight into Z-Drug Abuse and Dependence’, International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(17), 3241.

Sun, G.Q., et al. (2019) ‘Benzodiazepines or related drugs and risk of pneumonia: A systematic review and meta-analysis’, International Journal of Geriatric Psychiatry, 34(4), pp. 513–521.

Treves, N., et al. (2018) ‘Z-drugs and risk for falls and fractures in older adults: a systematic review and meta-analysis’, Age and Ageing, 47(2), pp. 201–208.

Vom Hofe, I., et al. (2024) ‘Benzodiazepine use in relation to long-term dementia risk and neurodegeneration markers’, BMC Medicine, 22: 261. HR 1.06, 95% CI 0.90–1.25.

Wu, C-C., et al. (2023) ‘Benzodiazepine Use and the Risk of Dementia in the Elderly Population: An Umbrella Review of Meta-Analyses’, Journal of Personalized Medicine, 13(10), 1485.

World Health Organization (WHO) (2023) WHO Model List of Essential Medicines: 23rd list. Geneva: World Health Organization.