Αλεξανδρούπολη 15.08.2025
Καλημέρα και Χρόνια Πολλά
Σήμερα γιορτάζουμε την Κοίμηση της Θεοτόκου: μια γιορτή που αναγνωρίζει τον πόνο του αποχωρισμού και μας θυμίζει ότι η αγάπη δεν τελειώνει· μεταμορφώνεται σε εσωτερική παρουσία. Ως ψυχίατρος ψυχοδυναμικού προσανατολισμού, σήμερα ακούω δύο φωνές—της ορθόδοξης παράδοσης και της ψυχανάλυσης—που, χωρίς να ταυτίζονται, μιλούν με σύμπνοια για το πώς η απώλεια μεταμορφώνεται σε παρουσία και νόημα.
«Ἐν τῇ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες, Θεοτόκε.»
Η εικονογραφία δείχνει τον Χριστό να κρατά την ψυχή της Παναγίας σαν βρέφος. Η μητέρα γίνεται «παιδί» στα χέρια του Υιού της: ο δεσμός ωριμάζει, δεν μηδενίζεται, και η μητέρα μένει ζωντανή ως εσωτερική παρουσία. Για τη Melanie Klein, η αποδοχή της απώλειας σηματοδοτεί το πέρασμα στην ώριμη «καταθλιπτική θέση»: αναγνωρίζουμε τα όριά μας, τη φθαρτότητα του κόσμου και την ίδια μας την καταστροφικότητα—όχι για να την αρνηθούμε ή να κατηγορήσουμε άλλους, αλλά για να τη θέσουμε σε όρια. Η απώλεια τότε γίνεται φροντίδα του πλησίον. Αυτή η φροντίδα είναι η Μητέρα που ζει μέσα μας και μας επιτρέπει να αντέχουμε τη θλίψη: η αγάπη κρατά ζωντανό ό,τι έχει νόημα.
Η Κοίμηση τονίζει ακριβώς αυτό: ο θάνατος μεταμορφώνεται σε ύπνο. Η εξωτερική μητέρα «κοιμάται» για να «ξυπνήσει» στην Αγκαλιά του Υιού—και μέσα μας. Η μητέρα και η Παναγία παραμένουν ζωντανές, μας φροντίζουν στον εσωτερικό κόσμο και μας χαρίζουν τη δύναμη να φροντίζουμε.
«Ἀπόστολοι ἐκ περάτων…»
Οι Απόστολοι γύρω από την κλίνη μαρτυρούν πως το πένθος δεν είναι ιδιωτική υπόθεση αλλά κοινό βίωμα: για να αντέξουμε την οδύνη πρέπει να τη μοιραζόμαστε. Η κοινότητα και η παράδοση λειτουργούν ως Ζώσα Εκκλησία, ως ψυχικός χώρος που «εμπεριέχει» τον ακατέργαστο πόνο, τον ονομάζει και τον μεταμορφώνει σε νόημα—με την υμνολογία και τη μνήμη των κεκοιμημένων. Εμείς μπορούμε να συμμετέχουμε δίνοντας μορφή στο άρρητο: με λέξεις και πράξεις που μας φέρνουν κοντά και κρατούν ζωντανό το νόημα που μας χαρίστηκε.
Καλή δύναμη σε όσους πονάνε, χαρά σε όσους γιορτάζουν.
Καλημέρα και Χρόνια Πολλά.
Καλημέρα και Καλή Παναγιά
Του Ψυχιάτρου
Νικήτα-Απόλλωνα Παναγιωτόπουλου
Η Νεκρική Πυρά της Κανονικότητας
[Με την παρούσα ανάρτηση δεν υποστηρίζω ούτε κατηγορώ οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα. Επιθυμώ να μοιραστώ (1) μια οπτική που βλέπει τα γεγονότα της επικαιρότητας σαν σύμπτωμα βαθύτερων δυναμικών, και (2) οπτικές μεγάλων διανοούμενων που επιχειρούν να φωτίσουν αυτές τις δυναμικές].
Μυρίζει καμένο και στάχτη. Ο ουρανός θαμπώνει. Η φωτιά—το αρχέγονο δώρο του Προμηθέα που σμίλεψε τον πολιτισμό—μοιάζει να ξεφεύγει από τα χέρια μας. Όταν δεν πλαισιώνεται από ζωντανό πολιτισμό, γνώση και φροντίδα, παύει να καθαίρει και να αναγεννά· γίνεται νεκρική πυρά που καταβροχθίζει τόπο, νου και συνείδηση. Εμείς βιώνουμε απώλειες που αρνούμαστε να επεξεργαστούμε και αναβάλλουμε διαρκώς το επόμενο βήμα: τη δημιουργία.
Από το «έχειν» στο «είναι» (Erich Fromm):
Ο Erich Fromm μας καλεί να ξαναδούμε τον κοινωνικό μας χαρακτήρα. Στον τρόπο του έχειν, το δάσος είναι «ανεκμετάλλευτο οικόπεδο», οι θεσμοί μέσο ιδιοτελούς πλούτησης των επιτήδειων, η πολιτική θέαμα. Στον τρόπο του είναι, η φύση είναι προέκταση του ανθρώπου και ο άνθρωπος της φύσης· το δάσος ζωντανός ιστός, ο θεσμός είναι ευθύνη απέναντι στο σύνολο, η πολιτική φροντίδα των κοινών. Στην Ελλάδα, ένα κομμάτι της κοινωνίας αποζητά επίμονα αυτό τον τρόπο του Είναι—χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο τρόπος που διεκδικεί την αλλαγή το κίνημα των Τεμπών. Ωστόσο, άλλοι αδρανούν ή παραιτούνται: στις τελευταίες κάλπες η αποχή άγγιξε το 60%. Η "νεκροφιλία" που περιγράφει ο Fromm—η έλξη προς το άκαμπτο, το «να μείνουν όλα όπως είναι, αρκεί εγώ να μην χάσω τίποτα», —ζει μέσα στον κυνισμό του «τίποτα δεν αλλάζει».
Η παθολογία της κανονικότητας
Όταν το δυσλειτουργικό γίνεται οικείο, παύει να βιώνεται ως πρόβλημα: έργα χωρίς συντήρηση, υποσχέσεις χωρίς σχέδιο, θεσμοί χωρίς λογοδοσία. Αυτή είναι η παθολογία της κανονικότητας. Σαν να κληρονομήσαμε την αναμμένη φωτιά του πολιτισμού, διεκδικήσαμε τη φλόγα αλλά αμελήσαμε τη γνώση: πώς οριοθετείται, πώς συντηρείται. Έτσι βρισκόμαστε ξανά στο έλεος της πραγματικής πυρκαγιάς—και της μεταφορικής.
Η παρηγοριά του «Μεγάλου Άλλου» (Jacques Lacan).
Ο Μεγάλος Άλλος—ο φαντασιακός εγγυητής που «ξέρει, φταίει ή θα μας σώσει»—ανακουφίζει από το άγχος της ελευθερίας. Δεν είναι όμως παρα μια απολαυστική φαντασίωση. Κανένας «σωτήρας» δεν καταργεί την έλλειψη ή την πολυπλοκότητα (κλιματική κρίση, διαφθορά, αδιαφορία, θεσμικά ελλείμματα). Όταν μεταθέτουμε τα πάντα σε αυτόν ή σε έναν «αιώνιο ένοχο», αφηνόμαστε στην απόλαυση της στιγμής παγώνουμε την πράξη και χάνουμε την ανθρωπιστική συνείδηση που, κατά Fromm, θεμελιώνει την ευθύνη.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Σ’ έναν ουρανό θαμπό από καπνό, ας σταθούμε επιτέλους μαζί να βρούμε τις λέξεις για όσα καίνε μέσα μας: θυμό, φόβο, θλίψη - είναι σημαντικό να ονομάσουμε αυτό που μας πονάει, να το μοιραστούμε, να συνειδητοποιήσουμε τι συμβαίνει. Ύστερα οφείλουμε να αλλάξουμε τρόπο σκέψης: από το «τι είχα και το έχασα» στο «τι φροντίζω από εδώ και στο εξής;». Αυτό που λείπει σε εμάς, δεν λείπει μόνο σε εμάς. Ας σκεφτούμε τόσο τις ανάγκες μας όσο και τις ευθύνες μας αλλά και τι μπορούμε να προσφέρουμε. Ξεκινάμε από μικρές, απτές ευθύνες που περνάνε από το χέρι μας: ευθύνες στην αυλή μας, στη γειτονιά μας, στο δήμο μας. Σε πολιτικό επίπεδο, ζητάμε δράσεις με ουσία και διάρκεια, όχι πυροτεχνήματα: εκπαιδευση επαγγελματιών και της κοινότητας στη διαχείριση κρίσεων, επαρκή στελέχωση των υπηρεσιών, λογοδοσία των θεσμών, δημόσιες αναφορές προόδου. Και κρατάμε τη μνήμη ζωντανή σαν υπόσχεση—όπως στα Τέμπη—ώσπου η θλίψη να γίνει επιμονή και η επιμονή να αλλάξει τον τόπο.
Επίλογος
Η φωτιά μπορεί να είναι καταστροφή, κάθαρση, αναγέννηση, το στοιχείο που γεννάει τον πολιτισμό ή που καταστρέφει τα υπολείματά του. Γίνεται νεκρική πυρά όταν η εμμονή μας σε μια παθολογική κανονικότητα μας κρατά σε ακινησία. Ο Fromm μας θυμίζει πως η ελπίδα δεν είναι συναίσθημα αλλά πρακτική: αν επιστρέψουμε στον τρόπο του είναι, η φλόγα δεν θα μας καταπίνει· θα φωτίζει τον δρόμο μιας ώριμης, κοινής ζωής.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Fromm, E. To Have or To Be? — «Να ’χεις ή να είσαι;»
Fromm, E. The Heart of Man — «Η καρδιά του ανθρώπου» (βιοφιλία/νεκροφιλία)
Fromm, E. Escape from Freedom — «Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία»
Lacan, J. Écrits & Seminar ΙI (ο «Μεγάλος Άλλος»)
Νικήτας-Απόλλων Παναγιωτόπουλος,
Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής
Αλεξανδρούπολη 26.08.2025
Ο Πλάτων αντιλαμβάνεται την ψυχή ως ένα τριμερές σύνολο το οποίο αποτελείται από τις εξής συνιστώσες
Το Λογιστικόν Μέρος: που σκέφτεται, λογίζεται και κρίνει.
Το Θυμοειδές Μέρος: απ όπου πηγάζει το θυμικό (το συναίσθημα), η ορμή, το θάρρος, η αγανάκτηση για το δίκαιο.
Το Ἐπιθυμητικόν Μέρος: απ' όπου πηγάζουν οι σωματικές/υλικές επιθυμίες (πείνα, δίψα, ευχαρίστηση).
Όταν το λογιστικόν «οδηγεί» και το θυμοειδές στέκεται σύμμαχος του, οι επιθυμίες βρίσκουν μέτρο· έτσι γεννιέται η εσωτερική αρμονία (Πολιτεία IV, 439d–441a).
Ο Πλάτων δίνει και την εικόνα του ἡνιόχου με δύο πτερωτά άλογα — ο ηνίοχος (λόγος) προσπαθεί να καθοδηγήσει τις δυνάμεις της ψυχής (Φαῖδρος 246a–254e).
Αυτή η Πλατωνική προσέγγιση του ψυχισμού μπορεί να γίνει αντιληπτή ακόμη και σε σύγχρονα μοντέλα αντίληψης του νευρικού συστήματος όπως το μοντέλο του Τριαδικού Εγκεφάλου (Triune Brain) του Paul Mc. Lean. Ο συγκεκριμένος ερευνητής θεώρησε αντίστοιχα τον εγκέφαλο ως ένα τριμερές συστήμα, το οποίο έχει εξελιχθεί κατα σειρά σε τρία επιμέρους τμήματα
τον ερπετικό εγκέφαλο (reptilian brain): τα μέρη εκείνα του νευρικού συστήματος που ρυθμίζουν ένστικτα και αρχαικές συμπεριφορές επιβίωσης
τον μεταιχμιακό εγκέφαλο (limbic brain): που είναι κοινός με άλλα θηλαστικά και ρυθμίζει συναισθήματα και κοινωνικές συμπεριφορές
και τον νεοφλοιό (neocortex): που ρυθμίζει την λογική σκέψη και τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες.
Νικήτας-Απόλλων Παναγιωτόπουλος,
Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής
Αλεξανδρούπολη, 31.08.2025
Από την αρχαία «κρᾶσιν» (μίξη) ως την έννοια του temperament, η ιδέα ότι κάθε άνθρωπος έχει μια βασική «φτιαξιά» που επηρεάζει την κρίση και το θυμικό του διατρέχει αιώνες. Ο Ιπποκράτης περιγράφει την ισορροπία τεσσάρων χυμών· ο Γαληνός τη μετατρέπει σε θεωρία κρασέων (θερμό/ψυχρό, υγρό/ξηρό) απ’ όπου προκύπτουν οι γνωστοί τύποι: αιματώδης, χολερικός, μελαγχολικός, φλεγματικός. Για τον γαληνό η ιδιοσυγκρασία καθορίζει τον χαρακτήρα και την επηρέπεια σε "πάθη" της ψυχής, αλλά και την εκδήλωση της νόσου. Αν και οι θεωρίες του Ιπποκράτη και του Γαληνού στερούνται σύγχρονης επιβεβαίωσης, εντούτοις, τόσο ο όρος ιδιοσυγκρασία, όσο και η αναζήτηση της σχέσης της με τον χαρακτήρα, και την ψυχική νόσο, επιβιώνουν ακόμη και σήμερα. (Ιπποκράτης, Γαληνός).
Στη σύγχρονη ψυχιατρική, ο H. S. Akiskal προτείνε ένα συναισθηματικό φάσμα που περιλαμβάνει τόσο τις μείζονες διαταραχές του συναισθήματος των διαγνωστικών συστημάτων, όσο και λεπτές ιδιοσυγκρασίες που επηρεάζουν την διάθεση τόσο σε υγιείς κατάστάσεις, όσο και ως προς τον κίνδυνο και τον τρόπο εκδήλωσης ψυχικής νόσου, Οι ιδιοσυγκρασίες αυτές —καταθλιπτική, κυκλοθυμική, υπερθυμική, ευερέθιστη, αγχώδης— επαληθεύονται ψυχομετρικά, και προβλέπουν τον κίνδυνο για την εκδήλωση ορισμένων μορφών βαρύτερης συναισθηματικής ψυχοπαθολογίας. (Akiskal & Pinto, 1999; Akiskal, 1996; Akiskal et al., 2005, Morishita, 2020).
Βιβλιογραφία:
Ιπποκράτης, Περί φύσιος ανθρώπου. Μετάφραση: Δαμιανός Τσεκουράκης. Αθήνα: Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος, 1996. ISBN 978-960-227-045-5. (Σειρά: Βιβλιοθήκη Αρχαίων Συγγραφέων.)
Γαληνός, Περί κράσεων (Άπαντα 4). Αθήνα: Εκδόσεις Κάκτος, χ.χ. (ISBN 978-960-352-600-1). Έκδοση με αρχαίο κείμενο & νεοελληνική μετάφραση.
Akiskal, H.S. and Pinto, O. (1999) ‘The evolving bipolar spectrum: prototypes I–IV’, Psychiatric Clinics of North America, 22(3), 517–534.
Akiskal, H.S. et al. (2005) ‘TEMPS-A: validation of a short version’, Journal of Affective Disorders, 85(1–2), 45–52.
Morishita, C. et al. (2020) ‘Utility of TEMPS-A in differentiation between MDD and BD’, Psychiatry Clin Neurosci.
Νικήτας-Απόλλων Παναγιωτόπουλος,
Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής
Αλεξανδρούπολη, 01.09.2025
Προσφάτως, άτομο προσήλθε στο ιατρείο, χωρίς ραντεβού και χωρίς να έχει προηγούμενη παρακολούθηση στο ιατρείο, και ζητώντας να του χορηγηθεί "απλά μια συνταγή" που "να δέκα λεπτά θα πάρει".
Με αφορμή το παραπάνω συμβάν, θα ήθελα να τονίσω κάτι σημαντικό:
Η συνταγογράφηση δεν είναι υπηρεσία του ποδαριού, ούτε μπορεί να γίνεται εκτός θεραπευτικού πλαισιου· αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπευτικής διαδικασίας και συνοδεύεται από ιατρική ευθύνη.
Στην ψυχιατρική ειδικότερα, όπου τα φάρμακα επηρεάζουν την διάθεση, τη σκέψη και τη συμπεριφορά, δεν νοείται απλαισίωτη συνταγογράφηση. Ο ιατρός οφείλει να γνωρίζει το ιστορικό του ασθενούς, τις τυχόν διαγνώσεις (σωματικές και ψυχικές), συννοσηρότητες και αλληλεπιδράσεις φαρμάκων που μπορεί να παίρνει ο ασθενής, ώστε να μπορεί να εκτιμήσει με ασφάλεια τη θεραπεία.
Η περιστασιακή ή «κατά παραγγελία» συνταγογράφηση στον πρώτο γιατρό που θα βρούμε μπροστά μας είναι επικίνδυνη. Δημιουργεί κινδύνους υπερδοσολογίας, εξάρτησης ή ανεπιθύμητων ενεργειών. Ο ασθενής μπορεί να μην το αντιλαμβάνεται αλλά ζητώντας μια τέτοια περιστασιακή αντιμετώπιση στερεί από τον εαυτό του ουσιαστική φροντίδα που μπορεί να χρειάζεται.
Ειδικά για ουσίες όπως οι βενζοδιαζεπίνες, ουσίες εξαρτησιογόνες, που οδηγούν συχνά άτομα στην αναζήτηση συνταγών από γιατρούς διάφορων ειδικότητων περιστασιακά και βιαστικά, η απλαισίωτησυνταγογράφησή οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα.
Η ορθή ιατρική πρακτική είναι η συνταγογράφηση να γίνεται μετά από αξιολόγηση, διάγνωση και εξατομικευμένο θεραπευτικό σχεδιασμό, σε ένα πλαίσιο που εξασφαλίζει τη συνοχή στη σχέση γιατρού-ασθενούς.
Για πραγματικά επείγουσες περιπτώσεις – όπως η ξαφνική διακοπή αγωγής, ο κίνδυνος εμφάνισης συνδρόμου στέρησης, ή η ανάγκη για άμεση παρέμβαση – υπάρχουν υπηρεσίες επειγόντων στις δημόσιες δομές υγείας (Κέντρα Υγείας, ΤΕΠ νοσοκομείων, ψυχιατρικά τμήματα) που διαθέτουν κατάλληλο και ασφαλές πλαίσιο για την αντιμετώπιση τέτοιων περιστάσεων.
Μόνο μέσα σε ένα πλαίσιο που εξασφαλίζει την θεραπευτική συνοχή μπορεί να διασφαλιστεί η υγεία και η ασφάλεια του ασθενούς.
Νικήτας-Απολλων Παναγιωτόπουλος
Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής
Αλεξανδρούπολη 14.09.2025
Από την Κατὰ Θεόν Λύπη της Πατερικής Θεολογίας στην Καταθλιπτική Θέση της Melanie Klein
Η απαρτίωση των διπόλων και η αποδοχή της φθαρτότητας ως πηγές δημιουργικής αγάπης
Η πόλωση που αντιλαμβάνομαι να φουντώνει στον κόσμο γύρω τους τελευταίους μήνες, μου φέρνει κατα νου δύο προσεγγίσεις που, αν και εκφράστηκαν σε διαφορετικούς αιώνες, μου φαίνεται ότι μιλάνε για την ίδια ψυχική αλήθεια:
Η Φιλοσοφική - Θεολογική Προσέγγιση:
Αφορά στην Κατά Θεόν Λύπη του Αποστόλου Παύλου. Η παράδοση θέλει τον εμπνευστή της έννοιας, ως Σαούλ ακόμη, να διακατέχεται από διωκτικό ζήλο κατά των όσων δεν ακολουθούν την παράδοση του τόπου του και τις εντολές των ανωτέρων. Ο Σαούλ όμως, μπροστά στο Φως της Αλήθειας του Κυρίου είναι τυφλός. Το Φώς αυτο του φανερώνει την δική του καταστροφικότητα, την δική του αμαρτία, τον πόνο που ο ίδιος έχει προκαλέσει στους άλλους. Ο Παύλος μπορεί να ξαναδεί μόνο όταν "οι λεπίδες" πέφτουν από τα μάτια του, όταν οι δυνάμεις εκείνες που κόβουν τον κόσμο στα δύο δεν εμποδίζουν πλέον την οράσή του. Από τον Παύλο έχουμε την πρώτη περιγραφή της Κατα Θεόν Λύπης: "ἡ γὰρ κατὰ Θεὸν λύπη μετάνοιαν εἰς σωτηρίαν ἀμεταμέλητον ἐργάζεται" (Β΄ Κορ 7:10).
Η λύπη, μεταμορφώνεται από κοσμική λύπη που οδηγεί στον θάνατο, σε μια συγκινησιακή μορφή της αλήθειας που συναντά τον Θεό και, αντί να συντρίβει, διορθώνει· αντί να παγώνει, κινεί· αντί να σκοτεινιάζει, διακρίνει. Είναι λύπη που μας επιτρέπει να διακρίνουμε την οδό της Αγάπης.
Η Ψυχαναλυτική Προσέγγιση:
Μου έρχονται στον νού έννοιες για τις οποίες μίλησε η Melanie Klein, η σχιζοειδής-παρανοειδής θέση, και η καταθλιπτική θέση.
Στη σχιζοειδή–παρανοειδή θέση, ο ψυχισμός μας βλέπει τον κόσμο διχοτομημένο σε δίπολα: «άσπρο» και «μαύρο», «εμείς» και «οι άλλοι», «καλό» και «κακό». Τείνουμε είτε να εξιδανικεύουμε, είτε να δαιμονοποιούμε κάταστάσεις. Είμαστε "τυφλοί" απέναντι στις ίδιες μας τις ενορμήσεις. Δεν αντέχουμε, ούτε θέλουμε να δούμε το πως η δική μας επιθυμία φθείρει και καταστρέφει, κι έτσι, επιλέγουμε να βλέπουμε την καταστροφικότητα ως εξωτερικό στοιχείο - στους άλλους. Σε αυτή τη θέση δεν μπορούμε πραγματικά να δημιουργήσουμε, γιατί η δημιουργία προϋποθέτει και την αποδόμηση του προηγούμενου, και την ικανότητά μας να αντέξουμε την απώλειά του.
Όταν αναγνωρίσουμε ότι η αγάπη και επιθετικότητα συνυπάρχουν στο ίδιο πρόσωπο, τόσο στους γύρω μας όσο και μέσα μας, τότε γεννιέται μέσα μας η ανάγκη να φροντίζουμε. Να προστατεύουμε και να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας τόσο απέναντι στην επιθετικότητα του περιβάλλοντος όσο και να προστατεύουμε τον πλησίον μας από την δική μας επιθετικότητα. Αυτή είναι η μετάβαση στην καταθλιπτική θέση. Εδώ, η συνειδητοποίηση της καταστροφικότητάς μας την μεταμορφώνει σε νοιάξιμο, σε φροντίδα, σε πράξεις που αποκαθιστούν αυτό που τραυματίστηκε.
Η Σύγκλιση των δύο προσεγγίσεων:
Η γνώση της φθαρτότητας του κόσμου και της δικής μας συμμετοχής σε αυτή τη φθαρτότητα, μεταμορφώνεται σε κινητήριο δύναμη αποκατάστασης: όταν αποδεχθούμε ότι η δική μας επιθυμία μπορεί να προκαλέσει πόνο και να καταστρέψει, όταν μπορούμε να αντέξουμε την αμφισημία χωρίς να θέλουμε να εξαφανίσουμε το ανοίκειο, τότε η επιθυμία μας παύει να διεκδικεί τα πάντα για εμάς και μετουσιώνεται σε Αγάπη.
Βιβλιογραφία
Klein, M. (1935) ‘A contribution to the psychogenesis of manic-depressive states’, International Journal of Psycho-Analysis, 16, pp. 145–174.
Νικήτας-Απόλλων Παναγιωτόπουλος,
Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής
Αλεξανδρούπολη, 16.09.2025
Το Ψυχιατρικό Φάρμακο, και η δαιμονοποιησή του - Μια ψυχοδυναμική ματιά.
Είχα την ευχαρίστηση σήμερα να διαβάσω ένα εξαιρετικό κείμενο του Αύγουστου Κορτώ, κοινοποιηση στο feed φίλης, σχετικά με την δαιμονοποιηση του ψυχοφαρμάκου. Το κείμενο κοινοποιείται μαζί με την ανάρτηση για όποιον επιθυμεί να το διαβάσει.
Η άρνηση του φαρμάκου και η δαιμονοποιηση του φαρμάκου είναι κάτι το οποίο έχω συναντήσει και συναντώ συχνά στην εργασία μου, τόσο στην περίοδο που εργαζόμουν σε μεγάλα νοσοκομεία της Αθήνας και της Γενεύης, όσο και τώρα, στο ιδιωτικό μου ιατρείο.
Το φάρμακο είναι μια παρέμβαση, η οποία σίγουρα κουβαλάει νοήματα, τόσο για τον ιατρό, όσο και για τον θεραπευόμενο. Για τον ιατρό τα νοήματα που συνδέονται με το φάρμακο είναι η ανακούφιση του συμπτώματος, πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες, αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα, ο τρόπος λειτουργίας του φαρμάκου, ιστορίες ανθρώπων που το φάρμακο τους άλλαξε τη ζωή, αλλά και ιστορίες ανθρώπων που το φάρμακο για κάποιο λόγο δεν τους ταίριαξε.
Στο δικό μου μυαλό, διαβάζοντας το κείμενο, έρχονται επιπλέον σκέψεις όπως το "η δόση κάνει το φάρμακο" (Sola dosis facit venemum, του Παράκελσου), το σχετικά πρόσφατο άδειασμα των ασύλων μετά την ευρεία κυκλοφορία των νευροληπτικών φαρμάκων, αλλά και μύθοι που αναδιατυπώνονται ανά τους αιώνες γύρω από ουσίες και "μαγικά" παρασκευάσματα που επηρεάζουν την ψυχή και κάνουν τον άνθρωπο να χάσει τον έλεγχο. Αντιλαμβάνομαι λοιπόν ότι οι συλλογικοί μύθοι και αντιλήψεις γύρω από το "ψυχοφάρμακο", το καθιστούν ένα ιδιαίτερα φορτισμένο σύμβολο.
Ένα σύγχρονο ψυχοδυναμικό βλέμμα ίσως να έβλεπε την ένσταση απέναντι στο ψυχοφάρμακο ως μια προσπάθεια διατήρησης της αυτοσυνοχής, της αξιοπρέπειας και της αυτενέργειας του υποκειμένου. Η αποδοχή αγωγής μπορεί να βιώνεται ως ναρκισσιστικό πλήγμα («είμαι ελαττωματικός»), ως απώλεια ελέγχου (ως εισβολή του «Άλλου» στο σώμα), ή ως απειλή προς μια αίσθηση ταυτότητας που έχει σχηματιστεί γύρω από το Σύμπτωμα.
Ένα μεγάλο ζήτημα είναι το τι αναπαριστά το ψυχοφάρμακο για τον κάθε άνθρωπο; Δεν είναι το φάρμακο που προσπαθούν να αποφύγουν οι άνθρωποι γιατί όπως γράφει και ο συγγραφέας του κειμένου, οι άνθρωποι παίρνουν φάρμακα για άλλες παθήσεις. Είναι το νόημα που έχει αποκτήσει το ψυχο-φάρμακο, στην συνειδηση του κάθε ανθρώπου, τις αναμνήσεις, τις εμπειρίες, τους φόβους, και τους συλλογικούς μύθους ξυπνάει. Είναι αυτό που προσφέρει και το τι στερεί το φάρμακο στον άνθρωπο, στην υγεία του και στην ασθένειά του.
Σκέφτομαι ότι πέρα από τις παρενέργειες, τις αλληλεπιδράσεις, και τα υπόλοιπα νοήματα που μπορεί να κουβαλάει το φάρμακο, τόσο σαν σύμβολο όσο και σαν πραγματικότητα, το φάρμακο ενέχει τον κίνδυνο της θεραπείας. Θέτει σε κίνηση διεργασίες ύφεσης του Συμπτώματος. Εκεί διακυβευεται ένα ουσιώδες θέμα ταυτότητας. Ποιος μπορεί να γίνει κανείς όταν δεν καθορίζεται από το Σύμπτωμά του;»
Νικήτας-Απόλλων Παναγιωτόπουλος
Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής